Հայկական Շուշին

 

Շուշիի ուսուցիչները և աշակերտները,1904թ: Աջից նստած երկրորդը՝ Աճառյանը, կողքին՝ կինը՝ Արուսյակը:

Teachers and students of Shushi central school | Shushi, 1904

Sitting from right: Hrachya Acharyan and his wife Arusyak.

Շուշեցիները՝ հայ

«Ղարաբաղի ողբի» համար Հովհաննես Շիրազը 1975 թ. հրաժարվեց խորհրդային երկրի բարձրագույն պարգևից՝ Լենինի շքանշանից:

...ՀԿԿ Կենտկոմի միջնորդ-պատվիրակը Հ. Շիրազի իրական մտերիմներից էր' ականավոր գրականագետ Սուրեն Աղաբաբյանը:

Մի լավ խնդիր լուծած մարդու ուրախությամբ մի օր նա, Շիրազի տուն մտնելով, ասաց.

-Կենտկոմից լավ լուր եմ բերել, Շիրազ, Մոսկվան համաձայն է քեզ Լենինի շքանշանով պարգևատրելու:

Կռահելով՝ բանաստեղծը տեղնուտեղը հարցրեց.

- Ինձնի՞ց ինչ կուզեն:

- Քեզ համար մեծ բան չէ,- ասաց գրականագետը,- դու ավելի լավերն ունես, ժողովրդի մեջ քո անունով այնքա՜ն բանաստեղծություններ են թափառում, որոնց հեղինակը դու չես. ընդամենը մի տող, թեկուզ մի երկրորդական թերթում գրիր, թե իբր լավ չես հիշում, որ գրած լինես:

- Բայց ո՞րը, Սուրե'ն,- զարմացավ բանաստեղծը:

- Էն, էլի, «Ղարաբաղի ողբը», որ մեծ աղմուկ է հանել, սփյուռքում

տպվել է և ամեն դահլիճում ու հավաքում արտասանում են, և ադրբեջանցիները բողոքել են Մոսկվային:

- Բայց դա, Սուրեն, հաստատ ես եմ գրել, որովհետև ուրիշը չէր կարող գրել, և հենց Մոսկվայի համար եմ գրել, իմ խոսքին ինչո՞ւ կարևորություն չեն տա: Այնինչ ժողովուրդն անմիջապես կլանեց այն ու որպես շքանշան' ոչ թե կրծքին, այլ իր սրտի մեջ կպահե: Ղրկողներիդ ասա, որ Շիրազն իր բանաստեղծությունն է համարում իր շքանշանը...

ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՈՂԲԸ

Ղարաբաղը մորս կանչն է,

Ինձ է կանչում հույսով տրտում,

Ղարաբաղը իմ կակաչն է`

Կարմիր, բայց սև ունի սրտում:

Դու ել դարձած կռվածաղիկ,

Իմ բալիկն ես, այ Ղարաբաղ,

Մեղրդ օտար մեղվին տվող,

Իմ ծաղիկն ես, հայ Ղարաբաղ:

Հայաստանից քեզ պոկողը

Հայաստանի եղբայրը չէ,

Երկուսիս մեջ դու էլ մոլոր

Իմ բալիկն ես, վայ Ղարաբաղ:

Քանի բաժան - դաժան տարի

Հայ բերանիս ախ ես դառել,

Դառել օտար ջաղացին ջուր,

Ազգիդ սրտին դաղ ես դառել:

Էլ չեմ կարող վիշտս լռել,

Վայ ինձ ու քեզ, հայ Ղարաբաղ:

Դու էն գլխից հայոց հող ես

Աստվածածնա իմ լեռնաձոր,

Քո դրախտից ձեռ քաշող հայն`

Վայն է հայոց, ով մեղրաձոր,

Թե եղբայր են,ինչու° են քեզ մեր մեջ

Դարձրել կռվախնձոր,

Աստվածըծնան ինչպե°ս թողնես,

Սատանային փայ,Ղարաբա´ղ,

Կթառամես անտիրական այգեպանիդ

Ձեռքից տարված,

Շիքյաստի ես խաբված լսում

Կոմիտասիդ երգից զատված,

Քեզ չի թողնի իշխան մնաս,

Մայր Սևանիդ գրկից զատված,

Քեզ կուլ կտան մուղամները,

Զառդ կանեն, վայ Ղարաբաղ:

Դու չես ջոկվել, խլել են քեզ,

Որ մոռանաս երգերն հայոց,

Ձորերիդ պես խտացել են

Քո կարոտով վերքերն հայոց,

Ա´խ, ե°րբ պիտի լեռներիդ պես

Վեր բռունցքվեն ձեռքերն հայոց,

Որ չդառնա հայոց արծիվն

Օտար ծովին ճայ, Ղարաբաղ:

Բաց աչքերդ, անդունդը տես,

Եկ, մի´ձուլվիր օտար զարմին,

Իմ տարագիր հայոց կռունկ,

Եկ, խառնվիր քո երամին:

Մեզ չի կարող մահն էլ զատել,

Մի ոգի ենք ու մի մարմին,

Դու իմ Ղարսի, իմ Սասունի,

Իմ Մասիսի թայ Ղարաբաղ:

Մենակ դու չես, որ դիմանամ,

Յոթը դրախտ ունեմ խլված,

Վանա ծովը, Ղարսն ու Վանը,

Սիփան սարը, Անին փլված,

Հայկ Նահապետ Մասիսի հետ

Դեռ բանտում են` ծունկը ծալված,

Տարտարոս է Տարոնը դեռ,

ՈՒ°ր ես Ավարայր Ղարաբաղ:

Ա´խ, ե°րբ պիտի ելնես բանտից`

Նախիջևանի ձեռքից բռնած,

Տուն գաս հավետ, Մասիսի հետ,

Ղարս ու Վանի ձեռքից բռնած,

Որ ազգովին Մասիս ելնենք

Քարավանի նառից բռնած,

Նորից ազգի ավազանում հայ մկրտվես,

Հայ Ղարաբաղ:

Ասում են, թե շեն է կյանքդ

Առանց ազգի շենն ի°նչ անեմ,

Երբ չի զնգում հայոց լեզվով

Գինով թասի ձենն ի°նչ անեմ:

Հյուսիսն ինքն էլ սառցալուռ է,

Էլ իմ անզոր քենն ի°նչ անեմ,

Գինիդ օտար թասն է խմում,

Արցունքդ հայը, վայ Ղարաբաղ:

Բարեկամը, որ քեզ խլեց,

Էլ թշնամին բան կտա° ետ,

Թե լուռ մնա քար աշխարհը,

Չարը Ղարս ու Վան կտա՞ ետ:

Ի°նչ դուռ բախեմ, որ ծիծաղեմ,

Ասեմ` Նախիջևան կտա՞ ետ,

Մոլորվել եմ ես էլ քեզ պես

Պիղծ է աշխարհն ա´յ Ղարաբաղ:

Քանի իմ հող ինձ չեք տվել,

ձեզ հելուզակ պիտի ասեմ...

Ավարայրի Վարդան դառած,

Ես ձեզ Վասակ պիտի ասեմ,

Երբ իմ բոլոր հողերն ինձ տաք,

Ձեզ հրեշտակ պիտի ասեմ,

Պիտի պաշտեմ ողջ ազգերիդ,

Երբ որ չասեմ Վայ Ղարաբաղ:

Դու էլ հայոց գրկից խլված

Իմ բալիկն ես, իմ հեռավոր,

Պոռնկաշուրթ բախտիս ոտքին

Խաղալիք ես, իմ լեռնաձոր,

Բայց ինչքան էլ բալիկիս պես դու

Էլ մնաս կռվախնձոր,

Շիրազն ասաց, աշխարհ անցիր,

Հայ գալիքն ես, հայ ՂԱՐԱԲԱՂ:

Սամվել Մուրադյան

«Գրական հանգրվաններ»